Cuối tháng 6, khi thi công mở rộng đường từ Trại Lốc lên chùa Ngọa Vân (dãy Yên Tử, Quảng Ninh), nhà sư Thích Quảng Hiền - trụ trì chùa Trung Tiết tình cờ phát hiện chiếc hộp kim loại màu vàng do máy xúc đào lộ ra từ sườn quả đồi thấp. Hiện vật này đã được nhà sư trao cho UBND huyện Đông Triều quản lý.

Chiếc hộp được tìm thấy có dáng hình cầu, thân tạo múi dáng 11 cánh sen mềm mại, giống như bông sen đang độ khai mãn. Giữa nắp là đài sen được tạo tác rất công phu với 4 lớp, diềm cánh xếp vòng tròn đồng tâm. Chính giữa tâm nắp hộp là núm nắp được tạo tác như đài sen nhỏ và xen kẽ giữa các lớp cánh sen là đường chỉ nổi và diềm văn chấm tròn như nhụy hoa. Các chi tiết chạm khắc trên chiếc hộp đều toát lên nét tinh tế, chứng tỏ được người có bàn tay tài hoa và đạt đến trình độ nghệ thuật cao chế tác.

Chiếc hộp bằng vàng được tìm thấy trên đường lên chùa Ngọa Vân.

Tiến sĩ Bùi Minh Trí, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh thành - Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, được mời giám định chiếc hộp này. Ông Trí cho biết, hộp được làm bằng kỹ thuật kết hợp đúc khuôn tạo hình dáng và cánh sen nổi, sau đó chạm khắc hoa văn lên trên thân và bên trong cánh sen. Tất cả hoa văn trang trí trên nắp và thân hộp trên đều mang đậm dấu ấn đặc trưng của văn hóa thời Trần, nửa đầu thế kỷ 14.

Theo Tiến sĩ Trí, qua so sánh với các đồ dùng, vật dụng phát hiện được tại khu di tích Hoàng thành Thăng Long, nhiều khả năng chiếc hộp đặc biệt này được chế tác bởi các thợ kim hoàn khéo tay tại Thăng Long và có thể là một trong những đồ dùng của Hoàng cung - đồ ngự dụng.

Chiếc hộp cao 4,2 cm, trong đó thân cao 2,84 - 3,2 cm, chân đế cao 0,6 cm, đường kính miệng 4,9 cm, đường kính thân (đoạn lớn nhất) là 5,1 cm. Sau khi giám định chất liệu và cân trọng lượng, các chuyên gia cho hay, chiếc hộp được chế tác hoàn toàn bằng vàng ta, nặng 56,42 gram, tương đương 15 chỉ vàng.

Những năm 60 của thế kỷ trước, tại Hưng Yên đã tìm thấy 5 chiếc đĩa vàng.

Tiến sĩ Bùi Minh Trí cho biết, trong lịch sử Việt Nam cổ trung đại, những đồ vật dùng trong sinh hoạt được chế tác bằng kim loại quý như vàng, bạc thường là người thuộc đẳng cấp cao trong xã hội sử dụng. Những đồ vật làm bằng vàng, bạc phát hiện ở các di chỉ khảo cổ học ở miền Bắc không nhiều, thậm chí rất hiếm hoi, phổ biết nhất vẫn là các loại đồ dùng bằng gốm sứ.

Duy nhất vào khoảng những năm 60 của thế kỷ trước, tại Hưng Yên, đã tìm thấy 5 đĩa vàng trang trí hoa văn dây lá có niên đại thời Lý. Các đĩa vàng này ngay lập tức được xếp vào hàng Quốc bảo của Việt Nam và đang được bảo quản tại Kho bạc Nhà nước (chi nhánh Hưng Yên), chưa từng ra mắt công chúng.

Tại Hoàng thành Thăng Long, qua đợt khai quật lớn năm 2002 - 2004 cũng đã tìm thấy một số di vật bằng vàng, nhưng đều là những mảnh vỡ, khó xác định được hình dáng cụ thể của đồ vật, trong số đó, quý nhất là mảnh lá vàng chạm khắc hình rồng có niên đại thời Lý, di vật này được xác định là đồ ngự dụng của vua Lý.

Theo nhận định của các nhà nghiên cứu, chiếc hộp hình hoa sen bằng vàng vừa tìm thấy tại Đông Triều là phát hiện khảo cổ học hết sức quan trọng. Đây là lần đầu tiên một hiện vật khảo cổ học bằng vàng giá trị được tìm thấy tại quê gốc của nhà Trần, nơi vương triều Trần chọn làm nơi xây dựng quần thể các lăng mộ vua Trần từ sau năm 1320. Thời gian tới, UBND huyện Đông Triều sẽ đề xuất xếp hạng Bảo vật quốc gia cho cổ vật thời Trần có một không hai này.