Những
nền văn minh trước đó, ngay cả người Hy lạp, khái niệm "không" vẫn chưa
xảy ra mặc dù rất cần có một con số để chỉ sự vắng mặt của một số đồ vật
nào đó.
Liên quan với khái niệm trước của con số zéro, nghĩa thứ hai là có thật,
phải biết và phải được phân biệt với sự "không" (nulle, null).
Ðiều rõ ràng là những dân tộc trước đây không đủ khả năng để cảm nhận sự
phân biệt giữa không (zéro) và không có gì (rien, nothing).
Hãy thí dụ một khái niệm :
Một người không có một sổ ngân hàng nào hết thì người đó thuộc vào hạng "
không có gì". Còn một người có sổ ngân hàng nhưng không có đồng nào
trong công thì kết toán sẽ là "zéro".
Nhưng cuối cùng các nhà Toán học đã phát triển cách để viết những con
số. Trước tiên ta đếm những đơn vị rồi đến bậc cao hơn là hàng chục rồi
hàng chục của chục, hàng chục của chục của chục.. vân vân... Ta cũng
trình bày được một trăm hai mươi ba bởi 123. Bởi vì số "mười" đóng một
vai trò căn bản trong sự đo lường có lẽ bởi con người đếm bằng những
ngón tay trên hai bàn tay và xem như số mười (10) là con số lớn nhất của
đơn vị.
Số 0
Vi trí
của con số nói lên số lượng nên gọi là cách đếm theo vị trí.
Có hai
cách sử dụng cực kỳ quan trọng của con số zéro:
- Thứ
nhất là ý niệm "không có gì" và "giá trị không" như đã trình bày thí dụ ở
chương trước
-Thứ
hai là để chỉ giá trị sự không có gì trong hệ thống đếm số theo vị trí.
Thí dụ trong số 2106 thì ở vị trí hàng chục là có giá trị không nhưng rõ
ràng là nếu so sánh 2 số 216 và 2106 là hoàn toàn khác hẳn.
Cả hai
cách dùng đều có một lịch sử không dễ gì giải thích được. Có thể do một
người nào đó đã phát minh ra những ý nghĩ rồi thì mỗi người bắt đầu
dùng. Cuối cùng cách xử dụng để chỉ con số zéro khác xa với khái niệm
lúc đầu.
Ngày
xưa toán học dùng để chỉ những vấn đề thực tế hơn là trừu tượng như hôm
nay. Phải trải qua những bước đi khổng lồ về ý tưởng để đi từ 5 "con
ngựa" sang 5 "vật" rồi cuối cùng ý nghĩ trừu tượng là con số "năm".
Nếu như dân tộc xưa giải đáp một bài toán về số ngựa của một nhà chăn
nuôi thì chắc chắn họ sẽ không có giải đáp là sẽ có 0 con ngựa hay -23
con ngựa.
Mặc dù
người Babylone đã có hệ thống đếm giá trị theo vị trí từ trên 1000 năm
nay nhưng chắc chắn là có rất nhiều sự lầm lẫn. Ðiều đáng kể là những có
những câu văn nguyên thủy người Babylone viết bằng chữ hình góc
(écriture cunéiforme) -cũng như họ đã kiếm ra con số Pi- từ thời đại
Toán học Babylone. Người Babylone đã viết chữ hình góc trên những miếng
đất sét không nung chín. Những ký hiệu được ấn vô những miếng đất sét.
Có rất nhiều miếng đất sét mà số còn sống sót cỡ 1700 miếng trước Công
Nguyên và chúng ta có thể đọc được những câu nguyên thủy.
Lẽ
đương nhiên khái niệm của họ khác với khái niệm của ta hiện nay và không
trên cách đếm căn bản 10 mà là 60 như đã nói trên. Thí dụ nếu dịch con
số 2106 và 216 cho họ xem thì họ sẽ hòan toàn không phân biệt được.
Ðến năm 400 trước TC người Babylone đã để 2 số tượng trưng chêm vô nơi
mà ta để con số zéro để biểu hiệu những con số 216 hay 21 hay 6.
Hai số
tượng trưng chêm không phải là ký hiệu duy nhất được dùng. Người ta đã
tìm thấy một viên đất sét nén nơi những người Kish (một thành phố cổ xưa
của Mesopotamian ở phía Ðông của Babylone, bây giờ là Trung-Nam Irak)
đã dùng một ký hiệu mới.
*
Khoảng 700 năm trước CN, viên đất sét nén này có dùng 3 dấu móc để biểu
hiệu một chỗ trống (endroit vide) cho cách trình bày vị trí.
Có một
dấu hiệu trên một tấm bảng cùng thời kỳ đó cũng dùng một dấu móc để chỉ
chỗ trống. Sự bố trí chung cho cách dùng những dấu hiệu khác nhau để
chỉ chỗ trống.
Dấu
hiệu trống đó chỉ nằm giữa hai con số chớ không bao giờ nằm hai đầu mút
của con số. Như vậy ta thấy rằng với 21 và 6, sẽ không có số 216. Ta có
thể giả sử rằng vì ngày trước, tình cảm xưa hơn ngữ cảnh (contexte) và
đủ để chỉ những gì đã dự kiến để dùng trong những két (caisse).
Nếu lời
chỉ dẫn cho ngữ cảnh có vẻ đần độn thì ta cũng phải lưu ý rằng nhờ
những lời chỉ dẫn đó đã giúp ta giải thích những con số hiện nay. Nếu
tôi hỏi giá tiền xe buýt đi từ nhà tôi đến thành phố bên cạnh mà người
ta trả lời là "ba năm mươi" thì tôi hiểu là 3 bảng Anh và 50 pence. Tuy
nhiên cũng với câu trả lời tương tự cho câu hỏi về giá tiền chuyến bay
từ Edimbourg đến New York thì tôi lại hiểu là 350 bảng Anh, như đã dự
kiến.
Từ việc
này, ta có thể thấy cách dùng ngắn hạn của zéro để biểu hiệu một chỗ
trống thì zéro không phải là một con số mà chỉ là một loại dấu chấm câu
(ponctuation) để diễn tả con số chính xác.
Do đó
sự chậm ra đời trong mấy ngàn năm đã quyến rũ ta nhất là nó trở thành
căn bản cho hệ thống đếm hiện nay.
|