Bối cảnh ra đời

AK-47 đã chứng minh là một khẩu súng trường tiến công cực kỳ hiệu quả qua rất nhiều cuộc chiến tranh lớn trên khắp thế giới trong suốt hơn 50 năm qua. Tuy nhiên, AK-47 cũng có không ít nhược điểm, độ chính xác không cao và điều quan trọng hơn cả, AK-47 là vũ khí cá nhân tiêu chuẩn không chỉ cho quân đội và lực lượng vũ trang các nước mà còn cho cả quân du kích lẫn phiến quân khủng bố trên khắp thế giới.

Hình ảnh những tên khủng bố xuất hiện với khẩu AK-47 trong tay ít nhiều làm ảnh hưởng đến uy tín của Nga trên trường quốc tế. Các nhà chế tạo súng trường của Nga đã quyết định phát triển một loại súng trường tiến công mới không chỉ thay thế AK-47 mà còn xóa đi hình ảnh tiêu cực trên.

Do đó, súng trường AN-94 Abakan là một nỗ lực để cụ thể hóa tham vọng này. Dự án được phát triển dưới sự chỉ đạo của nhà thiết kế Genady Nikonov, một kỹ sư làm việc tại nhà máy Izhmash nơi vẫn chế tạo AK-47.

Sự phát triển của AN-94 được khởi xướng từ cuối những năm 1980. Dự án được bảo mật thông tin khá chặt chẽ. Nguyên mẫu đầu tiên được giới thiệu vào tháng 5/1993 trong triển lãm về súng tại thành phố Nizhnij Novgorod.

AN-94 đặt mục tiêu phải thiết kế được một mẫu súng trường tiến công hiệu quả hơn Ak-74 đang là vũ khí tiêu chuẩn của Quân đội Nga.

Trong quá trình phát triển, AN-94 Abakan đã đánh bại mẫu thiết kế AEK-971 và được chấp nhận trang bị trong quân đội Nga vào năm 1994. Tuy nhiên, câu chuyện cổ tích về AN-94 cũng đến hồi chấm dứt.

Đặc tính kỹ thuật

AN-94 mang thiết kế và công nghệ mới. Điều này khiến việc phân loại nguyên tắc hoạt động của súng trở nên rối rắm.

Súng có chế độ nạp đạn tự động đặc biệt kết hợp giữa áp lực khí nén và trích khí, hay còn được gọi là trích khí kết hợp lùi dài có chia xung giữ chậm, vẫn được gọi với thuật ngữ “lùi chia xung” cho phép phân bổ độ giật của súng giúp nâng độ chụm của đạn.

Các bộ phận cấu tạo chính và trang bị kèm theo của AN-94.

AN-94 sử dụng cơ chế nạp đạn 2 giai đoạn. Khi một viên đạn đầu tiên được bắn thì độ phản lực tạo ra sẽ đẩy toàn bộ khối nòng di chuyển ra phía sau vào vị trí gần nơi nạp đạn để chuẩn bị nạp viên đạn mới.

Đồng thời, khi khối nòng di chuyển, khí nén do viên đạn tạo ra trong nòng súng sẽ được trích vào ống trích khí ở phía trên (song song với nòng súng) đẩy piston chuyển động. Piston này nối với thoi nạp đạn trong khóa nòng khiến nó xoay mở khóa và di chuyển ra phía sau đẩy vỏ đạn cũ ra ngoài và nạp viên đạn mới vào. Lò xo nằm bên dưới của khối này sẽ đẩy hệ thống trở về chỗ cũ.

AN-94 tiêu chuẩn, dài 943 mm, 728mm với báng gập, nòng súng dài 405mm, trọng lượng 3,85kg,
tốc độ bắn 120 viên/phút ở chế độ phát một, 1.800 phát/phút ở chế độ loạt ngắn 2 viên,
600 phát/phút ở chế độ tự động, sơ tốc đầu nòng 960 mét/giây, tầm bắn hiệu quả 700 mét
Ảnh: Militarytoday

Điểm đặc biệt của AN-94 so với AK-47 là bổ sung chế độ điểm xạ loạt ngắn 2 viên. Theo đó, viên đạn mới được nạp vào sẽ được khai hỏa ngay lập tức mà không cần phải đợi toàn bộ khối nòng trở về vị trí cũ, tốc độ bắn lý thuyết trong chế độ này lên đến 1.800 phát/phút, khả năng này chưa có khẩu súng trường tiến công nào đạt được.

Khi độ giật của viên đạn thứ nhất chưa kịp tác động đến nòng súng thì viên đạn thứ 2 đã được khai hỏa, hiểu một cách đơn giản là súng không giật cho đến khi viên đạn thứ 2 rời khỏi nòng súng. Xạ thủ chỉ cảm thấy độ giật của súng khi bắn viên đạn thứ ba.

Chế độ bắn ưu việt trên giúp hai viên đạn có cùng một đường đi và chạm vào mục tiêu trên cùng một điểm ở khoảng cách 1.00 mét, điều này làm tăng gấp đôi khả năng công phá, nhất là đối với các mục tiêu bọc giáp.

Ở chế độ tự động hoàn toàn, cơ chế khai hỏa ngay lập tức bị vô hiệu hóa do đó tốc độ bắn của súng giảm xuống còn 600 phát/phút, cơ chế nạp đạn lùi nòng khiến súng ổn định hơn. Độ giật của súng bị hệ thống lùi nòng hấp thu bớt một phần cùng với chức năng giảm giật của loa che lửa đầu nòng hình số 8 độc đáo có khả năng làm tăng độ chụm của đạn.

Một quan chức quân đội Nga đang thử nghiệm súng trường AN-94
dưới sự chứng kiến của các phóng viên.

Thoạt nhìn, ống trích khí của AN-94 được bố trí bên dưới, nhưng thực ra đây là bộ phận giá đỡ và ray trượt cho hệ thống lùi nòng, bộ phận này cũng dùng để gắn súng phóng lựu hoặc lưỡi lê.

Nội thất của súng được chế tạo bằng thép đặc biệt, thân súng được làm bằng vật liệu tổng hợp để giảm khối lượng, báng súng có thể gập lại được tạo thuận lợi trong mang vác, hay bảo quản.

AN-94 có chốt an toàn nằm trong đai cò, lẫy chọn chế độ bắn nằm phía bên tay trái ngay trên tay cầm để khống chế máy cò trong các chế độ, phát một, loạt ngắn 2 viên hoặc liên thanh. Súng sử dụng loại đạn tiêu chuẩn 5,45x39mm, hộp tiếp đạn 30, 45 viên tương tự như Ak-74, hoặc hộp tiếp đạn hai rãnh 60 viên.

Hệ thống thước ngắm đầu ruồi dạng hở, có phết dạ quang để bắn đêm, thân súng có các mấu để gắn kính ngắm quang học hay điện tử khi cần thiết. AN-94 có thể trang bị tích hợp súng phóng lựu kẹp nòng hoặc GP-25 hoặc GP-30 với lưỡi lê cùng lúc, điều mà Ak-74 không có.

Các thử nghiệm tại thao trường cho kết quả như sau, tầm bắn hiệu quả của AN-94 tăng từ 20-30% so với họ súng AK-47, cụ thể tầm bắn hiệu quả với các mục tiệu trên cơ thể người với xác suất trúng đích 100% như sau.

440 mét khi nhắm vào ngực, 625 mét khi nhắm các mục tiêu trên thân, 700 mét đối với các mục tiêu khác, tầm bắn tối đa của súng lên đến 1.000 mét. Xác suất trúng mục tiêu hai viên đầu tiên ở cùng một điểm chạm tăng từ 50-70% so với Ak-74.

Khả năng chính xác của AN-94 vượt qua biến thể mới nhất của gia đình M-16 của Mỹ, tuy nhiên loại đạn tiêu chuẩn 5,45x39mm của Nga được cho là có đạn đạo ít ổn định và độ xuyên kém hơn so với đạn tiêu chuẩn 5,56x45mm của NATO.

Những kỳ vọng không thành

Nếu chỉ nhìn vào tính năng kỹ thuật của AN-94 thì đây quả là một khẩu súng trường tiến công tuyệt vời, một lựa chọn lý tưởng để thay thế cho họ súng trường tiến công huyền thoại AK-47.

Các thử nghiệm trên thao trường khiến các nhà sản xuất hết sức vui mừng, các quan chức quân đội đã lên kế hoạch để thay thế toàn bộ Ak-74 trong biên chế quân đội Nga bằng AN-94.

Tuy nhiên, khi được vào sản xuất loạt đầu tiên, người ta nhận thấy, ở góc độ kinh tế việc AN-94 thay thế Ak-74 là điều không thể. Súng trường tiến công mới quá đắt với giá 1.800 USD/khẩu.

Một quan chức cấp cao quân đội Nga đang bắn thử AN-94 Ảnh: Military Today

Đơn giá của AN-94 vượt xa Ak-74 (800 USD với biển thể phổ thông và 1.200 USD với biến thể Ak-74M). Thay thế toàn bộ Ak-74 bằng AN-94 là một gánh nặng quá lớn đối với ngân sách eo hẹp của quân đội Nga những năm 1990 và đầu thập niên 2000.

Ngoài đơn giá thuộc hàng khủng, AN-94 ứng dụng nhiều công nghệ mới nên quá phức tạp trong chế tạo, sử dụng và bảo trì, trái ngược hẳn thói quen sử dụng súng họ AK-47. Việc tháo, lắp một khẩu AK-47 chỉ mất khoảng 15 giây đối với người thuần thục, khoảng hơn 30 giây đối với người mới. Còn với AN-94, để sử dụng thuần thục, người lính cần mất vài tuần đào tạo.

Bên cạnh đó, AN-94 cũng không thực sự tin cậy trong các môi trường khắc nghiệt, bụi bẩn cao. Súng đòi hỏi phải được bảo trì thường xuyên để duy trì độ chính xác. Để sản xuất một khẩu AN-94 đòi hỏi phải áp dụng các công nghệ hiện đại như đúc chính xác, théo dập khuôn, hàn hồ quang, sơn tĩnh điện và công nghệ vật liệu phức hợp...

Tương tự như một số vũ khí hiện đại khác của Nga, như xe tăng T-64, hiện đại và đắt tiền không thể sản xuất đại trà mà chỉ trang bị nhỏ lẻ cho các đơn vị tinh nhuệ, AN-94 chỉ được chọn trang bị cho các đơn vị đặc biệt của quân đội, cảnh sát đặc nhiệm của Bộ Nội Vụ Nga. Nhà thiết kế Nikonov đành phải tự an ủi rằng, AN-94 không đạt được kỳ vọng thay thế họ súng Ak nó đã thành công trong việc tạo nên sự khác biệt mà các loại súng trường tiến công khác trên thế giới không có được.