Tiến sĩ Mai Ngọc Hồng giới thiệu bản đồ cho khách tham quan. Ảnh: Chinhphu.vn

Ngày 25/7, Bảo tàng Lịch sử quốc gia tiếp nhận một số tài liệu, hiện vật do các tổ chức, cá nhân hiến tặng. Trong đó có bản đồ cổ "Hoàng triều trực tỉnh địa dư toàn đồ" (Toàn bộ bản đồ địa lý của đất nước) do nhà Thanh (Trung Quốc) xuất bản năm 1904 của tiến sĩ Mai Ngọc Hồng (nguyên trưởng phòng tư liệu thư viện của Viện Hán - Nôm, hiện là Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và ứng dụng phả học Việt Nam) trao tặng.

"Hoàng triều trực tỉnh địa dư toàn đồ" là tập bản đồ Trung Quốc xuất bản tại Thượng Hải năm 1904 và tái bản năm 1910. Bản đồ này xác định đảo Hải Nam là điểm cực nam lãnh thổ Trung Quốc. Điều đó có nghĩa là các quần đảo ở Biển Đông như Hoàng Sa, Trường Sa nằm ngoài lãnh thổ Trung Quốc.

Bản đồ được in màu, tạo nên từ hơn 35 miếng ghép dán trên nền vải bố, kích cỡ mỗi miếng khoảng 20x30cm. Tiến sĩ Hồng đã gìn giữ nguyên vẹn qua 30 năm. Ông cho biết, vào những năm 1970, khi còn là cán bộ phòng tư liệu, quản lý kho sách của Viện Hán - Nôm, trong quá trình sưu tầm sách, tư liệu cổ cho Viện, ông đã mua được tấm bản đồ từ một cụ già tên là Nguyễn Văn Công. Cũng giống như nhiều tư liệu mà Viện không sử dụng, ông mua về cất giữ. Mới đây, trong một lần kiểm kê, ông tìm thấy lại tấm bản đồ. "Điều này giống như một cơ duyên", tiến sĩ Hồng nói về tấm bản đồ.

Khi tìm lại được tấm bản đồ, ông đã nghiên cứu, dịch bài dẫn, ghi chú trên bản đồ và bất ngờ về giá trị pháp lý của công trình này. Một trong những giá trị lớn mà ông đánh giá cao là sự nghiêm túc, đầu tư công phu về tư liệu để phục vụ cho việc lập bản đồ với thời gian dài lên đến gần 200 năm, bắt đầu từ thời vua Khang Hy và chỉ được hoàn tất cho xuất bản vào năm 1904. Theo ông, tấm bản đồ này được lập với khối tư liệu đồ sộ, được nhà vua Trung Quốc trực tiếp chỉ đạo thực hiện. Nó không chỉ tập trung trí tuệ của các nhà khoa học phương Tây mà cả Trung Quốc, cho thấy tính nghiêm túc, chính thống và giá trị khoa học của người Trung Quốc đối với bản đồ hiện đại đầu tiên được in ấn, làm theo thiết kế, kỹ thuật của phương Tây, đặc biệt với tỷ lệ xích rất chính xác.

"Đây không phải bản đồ của tư nhân, của địa phương nào mà do vua cùng với các nhà khoa học nghiên cứu khảo sát lâu dài làm ra. Do đó, đây là một cứ liệu lịch sử không thể chối cãi", tiến sĩ Mai Ngọc Hồng khẳng định.

Tấm bản đồ được tiến sĩ Mai Ngọc Hồng tặng cho Bảo tàng lịch sử quốc gia. Ảnh: N.H.

Có mặt tại buổi lễ, Tổng thư ký Hội khoa học lịch sử Việt Nam Dương Trung Quốc cho hay bản đồ "có yếu tố mới về mặt pháp lý". Đây là bản đồ được Trung Quốc vẽ theo phương thức hiện đại của phương Tây, khác với cách vẽ theo cách riêng trước kia, có ghi rõ tọa độ, phù hợp với ngôn ngữ bản đồ hiện nay.

"Giá trị quan trọng nhất không phải giá trị tự thân bản đồ mà là nội dung. Bản đồ xác định cực nam của lãnh thổ Trung Quốc là đảo Hải Nam. Điều này liên quan đến câu chuyện mà chúng ta đang đấu tranh để bảo vệ chủ quyền với Hoàng Sa, Trường Sa", ông nhận xét.

Nhà sử học nhấn mạnh thêm, một trong những chứng lý thể hiện chủ quyền, đó là chứng lý về lịch sử. Trong khi thư tịch và bản đồ của triều đại Việt Nam đã thể hiện Hoàng Sa, Trường Sa trên bản đồ thì trong hoạt động mang tính chất quản lý chủ quyền, trên bản đồ Trung Quốc chưa hề đề cập tới. Ví dụ như, năm 1834 dưới triều Minh Mạng, Việt Nam đã có bản đồ biểu thị cụ thể về dải Vạn Lý ở Trường Sa, ngoài Biển Đông.

"Đây là một yếu tố quan trọng khi xác lập chủ quyền về mặt lịch sử, đặc biệt trong tranh chấp", ông Dương Trung Quốc bình luận về giá trị của "Hoàng triều trực tỉnh địa dư toàn đồ".

Nhà sử học cũng lưu ý về những tài liệu mang tính chất chứng lý phục vụ cho việc củng cố chủ quyền của dân tộc đối với biển đảo, trong đó sách vở không chỉ của Trung Quốc mà còn của nhiều nước khác. Theo ông, Việt Nam nằm trên con đường vận tải biển trọng yếu của thế giới. Vị trí, vùng biển nước ta được thể hiện rất nhiều trên bản đồ của các quốc gia hàng hải trên thế giới như Hà Lan, Anh, Tây Ban Nha...