Người bạn quý oxy

Ngày nay chất lượng cuộc sống đã được nâng cao hơn, và chúng ta lại cho rằng “sức khỏe quý hơn vàng”. Khi còn tuổi lao động mới thấy “có sức khỏe là có tất cả” (đâu phải chỉ có vàng). Khi về già, nhất là khi mắc bệnh hiểm nghèo, nếu như được lựa chọn giữa sức khỏe và vàng thì chắc ai cũng chọn sức khỏe. Sức khỏe tốt là quý, nhưng không phải ai cũng có và không phải ai cũng chú ý giữ gìn sức khỏe. Bởi thế nên mặc dù có người bạn thủy chung, tận tụy, đáng trân trọng nhất luôn luôn hỗ trợ, tạo cho chúng ta sức khỏe tốt một cách vô tư nhưng lại hay bị lãng quên: người bạn quý giá đó là oxy.

Oxy thường gọi là dưỡng khí, là một trong những chất cơ bản tạo ra và duy trì sự sống. Chúng ta đều biết ăn uống rất cần cho sức khỏe và sự sống, nhưng còn ít thấy vai trò quan trọng của thở. Thực ra thở rất quan trọng nếu không muốn nói còn quan trọng hơn cả ăn uống. Người ta có thể nhịn ăn, nhịn uống nhiều ngày nhưng nhịn thở (ngừng cung cấp oxy cho cơ thể) chỉ có thể tính bằng phút. Nếu não không được cung cấp oxy thì sau 4 đến 5 phút đã bắt đầu bị tổn thương, sau 9 - 10 phút đã bị tổn thương không hồi phục. Oxy rất cần thiết nhưng vì có sẵn trong tự nhiên nên thường ta ít nhận thấy nó quan trọng.

Bệnh do thiếu oxy

Theo BS. Nguyễn Kim Phong, tuy có sẵn trong tự nhiên với hàm lượng lớn, ổn định (20 - 21% thể tích không khí) nhưng không phải trong cơ thể ai cũng có đủ oxy do:

- Môi trường ô nhiễm: những khí độc trong môi trường ô nhiễm khi vào máu gây tác hại do cạnh tranh lấn át oxy. Đó là trường hợp cơ thể bị ngộ độc các chất gây methemoglobin. Chẳng hạn khí oxyd carbon (có trong khí thải động cơ, trong các khí sinh ra từ bếp lò, các đám cháy...) có ái lực với hemoglobin mạnh hơn oxy tới 210 lần. Chỉ cần lượng nhỏ CO (0,5 mmHg) trong không khí đã đủ sức chiếm giữ 50% chất vận chuyển oxy - hemoglobin. Người hút thuốc lá dễ bị ngộ độc oxyd carbon gây carboxyhemoglobin. Máu của người nghiện thuốc lá nặng, tỷ lệ carboxyhemoglobin có thể tới 8 - 10%, tức có 8 - 10% hemoglobin không còn khả năng vận chuyển oxy nữa. Khi đó mặc dầu không khí hít vào phổi đủ oxy nhưng cơ thể vẫn thiếu oxy.

- Bệnh lý ở cơ quan tiếp thu và vận chuyển oxy: các bệnh cấp và mãn tính của phổi đều ít nhiều ảnh hưởng đến khả năng tiếp nhận oxy của cơ thể. Sự vận chuyển oxy từ phổi tới các bộ phận của cơ thể còn phụ thuộc vào khả năng làm việc của tim, tình trạng của mạch máu, số lượng và chất lượng của máu. Khi thiếu máu, có bệnh tim mạch, đặc biệt trong bệnh viêm tắc động mạch, tĩnh mạch ảnh hưởng rất nhiều đến việc cung cấp oxy cho cơ thể. Trong thực tế ở một số người tuy đang sinh hoạt làm việc bình thường, nhưng toàn cơ thể hoặc ở một cơ quan hay bộ phận nào đó vẫn có thể thiếu oxy ở mức độ nhất định.

Oxy rất cần thiết, cần sử dụng thường xuyên mà cơ thể lại không có khả năng dự trữ, do đó thiếu oxy là hiện tượng thường gặp và là nguyên nhân tiên phát hoặc thứ phát của nhiều bệnh. Có những bệnh: ngộ độc oxyd carbon, suy tim, hen suyễn… thiếu oxy toàn thân, cũng có nhiều bệnh thiếu máu (thực ra là thiếu oxy) cục bộ như: thiếu máu cơ tim, thiểu năng tuần hoàn não… Bệnh tiểu đường lâu ngày thường gây viêm tắc mạch, nhất là các mạch máu chân. Khi nặng gây hoại tử bàn chân, lúc đó tại đây thiếu oxy trầm trọng.

Chữa bệnh bằng oxy

Trong lĩnh vực y tế, oxy được dùng trong hồi sức cấp cứu với những ca bệnh nặng, bằng cách cho bệnh nhân thở hỗn hợp khí có hàm lượng oxy cao nhằm bù lại nhanh chóng lượng oxy thiếu hụt. Trong điều trị bệnh, nhất là những bệnh do thiếu oxy, phương pháp điều trị bằng oxy cao áp giúp bù đắp nhanh chóng, chủ động hơn lượng oxy thiếu hụt. Đây là phương pháp điều trị của y học hiện đại đang được áp dụng rộng rãi ở hầu hết các nước có nền kinh tế và y học phát triển.

Ưu điểm cơ bản của oxy cao áp là tăng khả năng vận chuyển oxy từ phổi tới các tế bào. Khác với thở oxy ở áp suất thường, trong môi trường ở áp lực cao lượng oxy hòa tan vào máu tăng đáng kể. Sự vận chuyển oxy từ phổi tới các bộ phận của cơ thể không còn lệ thuộc vào hemoglobin nữa, do đó dễ dàng đáp ứng đủ nhu cầu oxy. Mặt khác oxy ở áp lực cao còn có ưu việt: kích thích cơ thể tăng miễn dịch, chống nhiễm trùng, điều hòa vận mạch…