>>Khai thác mỏ từ tiểu hành tinh
Công ty gây chú ý lớn vì các nhà sáng
lập và cung cấp tài chính đều là những người nổi tiếng, trong đó có đạo
diễn phim/nhà thám hiểm James Cameron, người đồng sáng lập Google Larry
Page và cựu chuyên gia của Microsoft gồm Eric Schmidt, Ross Perot Jr. và
Charles Simonyi. Các nhà sáng lập nói rằng họ sẽ thực hiện những dự án
mạo hiểm nhằm kết hợp “thám hiểm không gian và khai thác tài nguyên” để
tạo thêm hàng nghìn tỷ USD vào GDP toàn cầu.
Nhưng hàng nghìn tỷ USD này sẽ thuộc về ai – về công ty, hay mọi người?
Một công ty tư nhân có quyền khai thác một hành tinh, hay các thiên thể
khác trong vũ trụ như mặt trăng, hành tinh và thiên thạch là sở hữu
chung của mọi người trên trái đất?
“Luật về vấn đề này chưa rõ ràng,” Henry Hertzfeld, giáo sư chính sách
vũ trụ và quan hệ quốc tế ở ĐH George Washington, nói. “Có rất nhiều ý
kiến và quan điểm về vấn đề này, và không ai hoàn toàn đúng vì vấn đề
này rất phức tạp”.
Trước đây, sự mơ hồ về luật pháp chưa gây ra vấn đề gì, vì chưa có công
ty nào từng đưa ra kế hoạch nghiêm túc để khác mỏ trên hành tinh và rót
tiền để thực hiện.
Đến nay, Hiệp ước không gian (OST) là văn bản luật rõ ràng về vấn đề
này. Đây là thỏa thuận được thông qua năm 1967 bởi các quốc gia khai
thác không gian, trong đó nói rằng không quốc gia nào có quyền tuyên bố
chủ quyền trên không gian, mặt trăng hay thiên thể nào. Hiệp ước được
đặt ra để bảo đảm quyền lợi cho các nước kém phát triển, chưa có khả
năng chạy đua khai thác không gian. Tuy nhiên, vấn đề khai thác tài
nguyên trên vũ trụ không được đề cập rõ ràng trong Hiệp ước này, và cũng
có nhiều cách lý giải các từ ngữ trong văn bản.
Art Dula, giáo sư luật không gian ở ĐH Houston (Mỹ), cho rằng các công
ty tư nhân hoàn toàn có quyền khai mỏ trên một thiên thạch. “Hiệp ước
không gian năm 1967 cho phép các thực thể phi chính phủ “sử dụng” không
gian. Không có điều nào trong Hiệp ước cấm các doanh nghiệp làm như
vậy,” GS. Dula nói.
Theo GS. Dula, Hiệp ước và một nghị quyết của Liên Hợp quốc nói rằng
bản thân các chính phủ có trách nhiệm quản lý việc sử dụng không gian
của người dân và các công ty nằm trên lãnh thổ của họ.
Do đó, vì các tỷ phú lập nên Công ty Planetary Resources là người Mỹ và
thành lập công ty ở Mỹ, nên chính phủ Mỹ có trách nhiệm xét duyệt dự án
của họ, và Hiến pháp Mỹ cũng bảo đảm họ được làm như vậy. Bản Hiến pháp
sử đổi lần thứ 10 nói rằng quyền khai thác hành tinh thuộc về mọi người.
“Tôi rất vui mừng nói rằng hiện nay người Mỹ và các công ty mà họ lập
nên được tự do tiến hành các hoạt động khai mỏ ngoài vũ trụ vì mục đích
thương mai, vì hoạt động này không bị cấm bởi luật pháp liên bang và
nhiều bang,” Dula nói.
Nhưng không phải ai cũng đồng ý với quan điểm này. Frank Lyall, giáo sư
luật cộng đồng ở ĐH Aberdeen (Scotland) và là giám đốc Viện luật vũ trụ
quốc tế, và Paul Larsen, chuyên gia luật không gian ở Trường luật
Georgetown, đều cho rằng OST có thể hiểu là không ai – kể cả chính phủ,
và cá nhân – có quyền tuyên bố quyền sở hữu đối với một hành tinh hay
các kim loại quý trên đó.
Luận điểm này được chứng minh bởi một trường hợp được đưa ra tòa năm
2001. Năm 2000, Gregory Nemitz đăng ký chủ quyền với hành tinh Eros. Sau
đó, khi NASA phóng một vệ tinh để khám phá hành tinh này, Nemitz đã gửi
một bức thư cho NASA nói rằng họ phải trả phí đỗ vệ tinh trên hành tinh
mà ông ta sở hữu. NASA phủ nhận và Bộ Ngoại giao Mỹ cũng bác bỏ. Theo
Larsen, “lý do là trong điều II của Hiệp định không gian 1967 quy định
không gian không dành riêng cho quốc gia nào, nên không ai được tuyên bố
chủ quyền, chiếm đóng hay dành làm của riêng bằng bất kỳ phương tiện
nào”.
Vì luật quốc tế về vấn đề này vẫn còn hiệu lực, nên “một hành tinh trong
vũ trụ không thể được khai thác vì mục đích chiếm đoạt. Một quốc gia
cũng không đủ tư cách cho phép khai thác, sở hữu hành tinh,” Lyall nói.
Với nhiều cách hiểu đối lập nhau về một văn bản luật quốc tế thì cần một
văn bản luật quốc tế khác trực tiếp quy định vấn đề khai thác mỏ trong
vũ trụ - đặc biệt nếu/khi công ty Planetary Resources trở thành hiện
thực.
Hertzfeld nói rằng còn rất nhiều vấn đề cần giải quyết. “Ví dụ, họ sẽ
thực hiện bằng cách nào? Họ cần bảo hiểm như thế nào? Họ có được phép để
lại rác thải trên hành tinh hay không?...”
Tuy nhiên, theo Hertzfeld, khái niệm lý tưởng nhất là không gian thuộc
quyền sở hữu chung của con người. Và nếu các tài nguyên không gian thuộc
về mọi người thì không ai được quyền khai thác cho riêng họ.
Dù quan điểm của các chuyên gia vẫn khác nhau, họ đều đồng ý một điều,
rằng cuộc tranh luận về sở hữu không gian sẽ nóng lên trong tương lai
gần.
